Inconsistent is onbetrouwbaar
Een vriendin van mij is vegetariër, maar ze eet wel bitterballen. Gewoon omdat ze die zo lekker vindt. Dat vinden mensen schijnbaar irritant, want om haar heen hoort ze met regelmaat dat ze zichzelf dan geen vegetariër mag noemen. Haar inconsistente praktijk past niet bij het label zoals wij het in ons hoofd hebben.
We doen het graag, labels uitdelen. En we delen mensen hierdoor continue in hokjes in die we graag ‘netjes’ houden. Zo geven we een label aan de mevrouw die in de lift vertelt dat ze zich zorgen maakt over het Corona-virus en aan haar collega die mompelt dat hij het allemaal wat overtrokken vindt. En we weten precies ‘wat voor persoon’ die nieuwe vriend van onze buurvrouw is als hij op een verjaardag vertelt dat hij kinderbijslag onzin vindt.
Het is lastig als mensen zich niet aan hun hokje houden, zoals mijn vriendin met haar bitterballen. Ze geeft mij – en anderen om haar heen – een irritante kronkel in ons hoofd. De hokjes worden rommelig, en daardoor wordt onze heldere blik op de wereld verstoord. Waarom vinden we dat eigenlijk zo vervelend?
Winnaars en verliezers
Al op jonge leeftijd beginnen we in hokjes te denken: iemand is leuk of stom, is voor of tegen jouw favo sportclub, en heeft gelijk of ongelijk. Op de basisschool leerden we bijvoorbeeld al vroeg te debatteren. We zochten argumenten voor ons standpunt, dachten na over tegenargumenten en probeerden die te weerleggen. We leerden ons te verdiepen in de argumenten van de ander. Niet om hem of haar beter te begrijpen, maar om te winnen. Want je wint, als je jouw mening vasthoudt en je wint nog meer als je jouw mening kan opleggen aan anderen. Daardoor is het omgekeerde ook waar: als je van mening verandert, als je inconsequent bent, verlies je.
De vaardigheid van het debatteren en het denken in hokjes zien we terug in ons werk en (bijvoorbeeld) in de politiek. We zijn vaak meer gefocust op het winnen dan op het integreren van argumenten. Hierdoor maken we complexe thema’s zwart-wit en verliezen we de rijkdom aan kleuren. Hoe leren we onszelf – en elkaar – de kracht van inconsequentheid? Van luisteren en leren, van afwachten en aanpassen?